ARTYŚCI NIEMIECCY LAT 70. XX WIEKU – wystawa

Tadeusz Rolke

urodzony w 1929 roku w Warszawie, gdzie mieszkał i pracował
jako fotoreporter w latach 50. i 60. (pisma „Stolica”, „Polska”), fotograf mody,
(„Ty i Ja”), artysta fotograf, wykładowca (Warszawska Szkoła Fotografi i,
Uniwersytet Warszawski), wydawca (współzałożyciel ediotion.fotoTapeta).
Po Powstaniu Warszawskim wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec.
Po wojnie studiował historię sztuki w Lublinie i Warszawie. Więziony w okresie
stalinowskim.
Po 1989 roku współpracował z „Gazetą Wyborczą”. W latach 70. mieszkał
w Hamburgu, fotografując tam m.in. dla „Sterna”, „Geo” i „Art.”, a także podczas
festiwali teatralnych we Włoszech, Francji i Holandii. Odbył wiele podróży m.in.
do ZSRR, Francji, Grecji, Włoch, Jugosławii, Izraela, na Słowację, Węgry, Litwę
i Ukrainę. Jest autorem wielu wystaw i publikacji fotografi cznych. Ostatnio ukazał
się album „Tu byliśmy” będący zapisem najważniejszego, realizowanego od blisko
30 lat cyklu poświęconego pamięci mniejszości żydowskiej. Jego prace znajdują
się w wielu zbiorach publicznych i kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą.
Fotografuje nieprzerwanie do dzisiaj.

Gdy Tadeusz Rolke wyjechał na początku lat 70. do Niemiec i postanowił
zamieszkać w Hamburgu, w miarę szybko wszedł w profesjonalny obieg
działalności fotograficznej. Hamburg był wtedy prężnym ośrodkiem prasowym
o dużym znaczeniu, toteż możliwości zawodowe dla profesjonalnego fotografa
wydawały się dosyć szerokie. Rolke podjął współpracę z koncernami prasowymi
takimi jak np. Gruner+Jahr, wydawcą m.in. wpływowego tygodnika „Stern”,
fotografował dla „Spiegla”, „Geo”, a także prasy codziennej. Nie zaniechał
jednocześnie swoich zainteresowań obejmujących szerokie spektrum sztuki
współczesnej, odwiedzał muzea, galerie, nawiązywał kontakty i przyjaźnie
w środowisku artystycznym Hamburga.
To spowodowało, że już u progu swego dziesięcioletniego pobytu w tym mieście
otrzymał od rządowej agencji Inter Nationes propozycję wykonania serii
portretów artystów tworzących w różnych ośrodkach, a niedługo potem
podobną ofertę z wydziału kultury miasta Hamburga. W ten sposób w ciągu
zaledwie kilkunastu miesięcy Tadeusz Rolke wykonał serię diapozytywów.
Stanowią one unikalny i wyjątkowy zbiór nigdy dotąd publicznie niezaprezentowany,
z którego znane są tylko pojedyncze portrety Josepha Beuysa i Gerharda
Richtera, bowiem sława tych twórców daleko wykraczała poza lokalne
środowiska. A trzeba nadmienić, że sztuka lat 70. poprzez swoją różnorodność
zaczęła wtedy nabierać nowych znaczeń i przekraczać ustalone schematy. Artyści
zaczęli używać nowych środków, pojawiły się dotychczas niewykorzystywane
w sztuce materiały dające możliwość tworzenia coraz to nowych form
przestrzennych czy różnego rodzaju instalacji.
Tadeusz Rolke, wykonując portrety niemieckich twórców, wykorzystał to zjawisko.
Jego bohaterowie są nie tylko portretowani w klasycznych pozach (choć i takie
ujęcia też są w tym zbiorze), ale przedstawiani z reguły w taki sposób, by ich prace
stanowiły równie ważny element dopełniający i wzbogacający poszczególne kadry.
Dzięki bardzo umiejętnemu wykorzystaniu fragmentów ich pracowni (większość
zdjęć jest wykonana we wnętrzach), odpowiednio balansując światłem, Rolke
uzyskuje wyraziste wizerunki ludzi, których pasją jest sztuka. Na fotografiach
oprócz osób pojawiają się nie tylko obrazy, grafiki, ale różne przedmioty, formy
przestrzenne, szkice i rysunki.
Są w tym zbiorze fotografie jeszcze mocniej przekraczające konwenans
„portretu we wnętrzu”, kiedy Rolke wyprowadza artystów w plener i tworzy
całkiem inną narrację, jak to się dzieje w przypadku artysty z Hamburga
fruwającego nad ogromną piłką w bramce w czasie, gdy w Niemczech zaczną się
futbolowe Mistrzostwa Świata. Kiedy indziej wpada na pomysł, by litograf i grafik
Bruno Bruni, przykładnie siedzący w fotelu, szybko obracał laseczką i tym samym
dynamizował swoją statyczną pozę. W innym przypadku Karl Heinz Engelin,
którego działalność koncentrowała się wokół rzeźby z kamienia lub metalu
w przestrzeni miejskiej, pozuje z narzuconą na ramiona ażurową formą, jakby
dodawał sobie skrzydeł. Z kolei zamieszkały w Hamburgu brazylijski artysta Almir
da Silva Mavignier utrwalony jest w procesie tworzenia obrazu, dokładnie
w momencie, gdy nakłada olejne plamy na zgeometryzowane płótno. Heidi Meyer,
młoda hamburska malarka pozuje z profilu i na tle otwartego okna
swojej pracowni, gdzie z kolei szereg okien przeciwległego budynku tworzy
ciekawą wieloznaczną perspektywę. Jest to celowy element kompozycji
zastosowany przez fotografa podkreślający charakter pracy artystki i otoczenia,
w jakim tworzy.
Twarz autora iluzjonistycznych grafik Dietera Kressela pojawia się w lustrze
stojącym przed jego obrazem, a Reinhard Vogt stoi w malarskim fartuchu przed
swoim rozpikselowanym, wielokolorowym obrazem.
Te wszystkie elementy tła, które z tak dużą swobodą i wyczuciem wkomponowuje
w swoje zdjęcia Tadeusz Rolke, portretując środowisko artystów, są jego własną
innowacją i ciekawym sposobem na swoiste zindywidualizowanie postaci. Dzięki
temu otrzymujemy bogaty i uniwersalny zapis środowiska twórców uprawiających
różne dziedziny sztuki, tworzących w różnych technikach i materiałach. Jest to
również bardzo cenna i spójna rejestracja czasu, kiedy sztuka niemiecka
stanowiła wszechstronne pole ujawniających się kierunków i tendencji.
Tadeusz Rolke, sam przecież studiujący w młodości historię sztuki, fotografując
wcześniej i później polskie środowisko artystyczne, z właściwą sobie
wrażliwością podjął się tej wartościowej rejestracji w miejscu, gdzie przyszło
mu żyć i tworzyć przez jakiś czas. Przypomnienie, a właściwie odkrycie po wielu
latach, tak wyodrębnionego zbioru fotografii wykonanych w diapozytywach,
kolejny raz poświadcza o jego nieprzerwanym związku ze sztuką. Fotografia
stała się tego związku trwałym i niepodważalnym elementem.

Marek Grygiel
Kurator wystawy